| مزاج دهر تبه شد در این بلا حافظ |
| کجاست فکر حکیمیّ و رای برهمنی |
حافظ و تیمور
نخستین هجوم تیمور به صفحات خوارزم و خراسان در سال 781 رخ می‌دهد و پس از آن در سال 784 گرگان و مازندران و هرات را عرصه‌ی تاخت و تاز خود می‌کند اصفهان هدف بعدی است
که زیر سم ستوران وی ویران می‌شود و سرهای فراوانی به باد می‌رود. تیمور اولین حملهی خود را به شیراز در حوالی سال 789 انجام می‌دهد که با توجه به تاریخ فوت حافظ یعنی سال
792 به یقین خواجهی شیراز در قید حیات بوده است. دلایل مستندی بر این مدعا وجود دارد، از جمله قطعه ای است که حافظ در مورد تیمور سروده است و در نسخ دیوان خواجه همچون
نسخهی کتابخانهی ملی و با مختصر تفاوتی در نسخهی آقای نخجوانی که به دورهی حافظ نزدیکتر است، آمده:
| نیم تنی ملک سلیمان گرفت | کرد مسخر همه روی زمین
|
|
| پنبه غفلت به درآور زگوش | چشم گشا رحمت رحمان ببین | |
| این همه او می‌کند او می‌دهد | کیست که گوید که چنان یا چنین |
حافظ با حساسیت زیادی اخبار حوادث ناشی از حمله تیمور را دنبال می‌کرده، از حملهی شمال شرق گرفته تا کشتار سهمگین اصفهان و در نهایت فتح شیراز. این رویداد های مهیب و
خانمانسوز جان وروان شاعر را عمیقاً متأثر می‌کرده است؛ چنانچه آثار این تأثرات را در سروده‌های وی می‌توان دنبال کرد. نخستین بار اثرهجوم تیمور را در غزلی با این مطلع مییابیم:
| سحر با باد می گفتم حدیث آرزومندی | خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی
|
که در بیت پایانی با صراحت به رفتار و عملکرد تیمور در صفحات خوارزم اشاره می‌کند:
| به خوبان دل مده حافظ ببین آن بی وفایی ها | که با خوارزمیان کردند ترکان سمرقندی |
اما چنانچه روایت است در زمان حضور تیمور در فارس شاعر بنا به ضرورت و دفع خطر بیت را این‌گونه بازسازی می‌کند:
| به شعر حافظ شیراز می رقصند ومی نازند | سیه چشمان کشمیریّ و ترکان سمرقندی
|
دکتر باستانی پاریزی در چرایی حملهی تیمور به ایران بر این عقیده است که: از آنجاییکه شاه شجاع از آیندهی سلطنت فرزندش زین العابدین بیمناک بود، تصمیم گرفت از نیروی تیمور برای
تحکیم سلطنت او استفاده کند. او رسما پای تیمور را به دخالت در امور ایران گشود و اورا مطمئن کرد در این سوی جیحون هیچ کس در برابر او مقاومت نخواهد کرد شاه شجاع نوهی خود را
به عقد ازدواج نوهی تیمور درآورد. او در وصیت نامه اش خواسته های خود را برای تیمور مطرح کرد.باستانی پاریزی همچنین معتقد است منظور حافظ در این بیت:
| به خوبان دل مده حافظ ببین آن بی وفایی ها | که با خوارزمیان کردند ترکان سمرقندی
|
مشخصاً شخص تیمور بوده است، چراکه تیمور از مردم کش (شهر سبز) سمرقند بوده است[1].
[1] – باستانی پاریزی، محمدابراهیم، شاه منصور، ص100
